“Паміж беларускай і нямецкай культурай ідзе актыўны абмен”: інтэрв’ю са славісткай Нінай Вэлер

19-20 кастрычніка фестываль інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA пройдзе ў Берліне. Гэтае інтэрв’ю — размова з удзельніцай берлінскай “Прадмовы” Нінай Вэлер.

Ніна Вэлер — славістка і літаратуразнаўца. Ніна вучылася ў Берлінскім універсітэце імя Гумбальта, спецыялізавалася на вывучэнні рускай і нямецкай моў (руская літаратура і нямецкая літаратура), абараніла кандыдацкую дысертацыю па агульным і параўнальным літаратуразнаўстве ў Свабодным універсітэце Берліна, напісала дысертацыю пра модус «магчымасці» ў рускай прозе 2000-х гадоў.

Беларускай аўдыторыі Ніна вядомая як пасярэдніца беларускай літаратуры ў Нямеччыне і па праекце Stimmen aus Belarus — блогу, у якім яна разам з калегамі са жніўня 2020 года перакладала на нямецкую мову шматлікія справаздачы, назіранні і роздумы самых розных людзей пра падзеі ў Беларусі. Дзякуючы блогу, у Нямеччыне было праведзена некалькі мерапрыемстваў, накіраваных на інфармаванне людзей пра сітуацыю ў Беларусі. У 2021 годзе выйшла кніга Belarus! Das weibliche Gesicht der Revolution (пад рэд. Андрэаса Ростэка, Томаса Вайлера, Ніны Вэлер, Ціны Вюншман).

— Ніна, не маглі б вы расказаць, на чым вы цяпер спецыялізуецеся як славістка? Як звязаныя з сучаснай беларускай літаратурай?

— Цяпер я працую ў Цэнтры літаратурных і культурных даследаванняў у Берліне (Leibniz-Zentrum für Literatur- und Kulturforschung, ZfL), дзе ўдзельнічаю ў даследчым праекце па ўсходнееўрапейскай папулярнай культуры («Адаптацыя і радыкалізацыя. Дынаміка папулярнай культуры ва Усходняй Еўропе»), а таксама займаюся пытаннямі культуры памяці і дакументальнай літаратуры (у тым ліку на прыкладзе Алеся Адамовіча).

Ужо некалькі гадоў, як я ўсё больш займаюся ўкраінскай і беларускай літаратурай і культурай і дзялюся гэтай цікавасцю са студэнтамі і калегамі ў розных універсітэтах, дзе я працавала (Патсдам, Мюнхен, Франкфурт-на-Одэры, Берлін), бо пра Беларусь у Нямеччыне ведаюць мала і, на жаль, ва ўніверсітэтах амаль не выкладаецца беларуская літаратура, не кажучы ўжо пра беларускую мову.

Апрача акадэмічнай дзейнасці, я таксама працую літаратурнай рэдактаркай (напрыклад, для выдавецтва edition.fotoTAPETA і інш.) і перакладчыцай (цяпер я перакладаю вершы Зміцера Вішнёва), карацей, як літаратурная пасярэдніца, хоць, магчыма, дзейнасць – гэта няправільны тэрмін, бо немагчыма аддзяліць адно ад другога. Паколькі я займаюся сучаснай літаратурай, то, натуральна, знаходжуся ў шчыльным кантакце з аўтарамі, выдаўцамі, перакладчыкамі — словам, з тымі, хто залучаны ў літаратурнае жыццё. Адно прыводзіць да іншага: ты знаёмішся з цікавым тэкстам, захапляешся творчасцю, думкамі ці паэзіяй аўтара і спрабуеш зацікавіць чытачоў у Нямеччыне яго творамі, арганізуеш пераклады і літаратурныя імпрэзы. Але, як мы ўсе ведаем, пошук выдаўца, фінансавання і, перш за ўсё, літаратурных перакладчыкаў з беларускай на нямецкую — гэта часам доўгі шлях. Я стараюся хоць крыху паўплываць на гэтыя працэсы і павысіць дасведчанасць пра беларускую літаратуру.

— Руская і рускамоўная культура: ці праводзіце вы для сябе адрозненне і, калі так, па якіх параметрах? Напрыклад, рускамоўная беларуская культура: што робіць яе ў вашых вачах менавіта беларускай?

— Вядома, я праводжу адрозненне. Нельга атаясамліваць рускую мову і рускую культуру. Рускамоўныя людзі, рускамоўная літаратура і культура самі па сабе не належаць ні Расіі, ні рускай культуры як такой, а хутчэй, калі мы наогул хочам казаць пра прыналежнасць, той краіне і культуры і таму кантэксту, у якім яны ўзніклі, у якім яны ў руху і абмене. Калі б мы лічылі ўсіх рускамоўных людзей прыналежнымі Расіі і разглядалі рускую мову і культуру як натуральную частку рускай культуры, то мы прытрымліваліся б тых жа імперыялістычных аргументаў, якія Пуцін і расійская нацыяналістычна-імперыялістычная эліта выкарыстоўваюць для ўмацавання сваёй ідэалогіі так званага «рускага свету», для падпарадкавання ёй усіх рускамоўных і для апраўдання агрэсіўнай вайны ва Украіне і палітыкі Heim-ins-Reich.

Нават калі статус рускай мовы як lingua franka зніжаецца, частка насельніцтва і цэлыя пакаленні жыхароў былых савецкіх рэспублік дагэтуль гавораць па-руску, для некаторых яна па-ранейшаму з’яўляецца першай ці другой роднай мовай. Наколькі я магу меркаваць, руская мова, на якой размаўляюць у Беларусі, адрозніваецца асаблівымі нюансамі ад рускай мовы, на якой размаўляюць у Расіі, Казахстане, Малдове, Украіне ці краінах Балтыі і vice versa.

Рускамоўная літаратура там і ў многіх іншых краінах свету пішацца рускамоўнымі пісьменнікамі і паэтамі, якіх трэба ўспрымаць сур’ёзна як незалежных і самастойных аўтараў, як неад’емную частку шматмоўных культур гэтых прастор. Зразумела, гэта не вызваляе рускамоўных аўтараў і нас, рэцыпіентаў, ад уважлівага і крытычнага, антыімперскага (ці, хутчэй, антыкаланіяльнага) погляду на рускамоўны кантэнт.

Улічваючы той факт, што Расія стагоддзямі стварала мову і культуру гвалту, уцягваючы іх у гнюсныя сеткі вайны і прапаганды гвалту, цалкам зразумела, што многія былыя рускамоўныя аўтары не жадаюць больш мець нічога агульнага з рускай мовай як мовай агрэсара. Але, вядома, ёсць і тыя, хто не хоча, каб Пуцін пазбавіў іх роднай рускай мовы і атруціў іх уласную мову расійскай ідэалогіяй.

Магчыма, культуры гвалту можна асабліва эфектыўна супрацьстаяць з дапамогай такой зброі, як вольная ад ідэалогіі руская мова. На гэтым фоне тэрмін Russophone Literature здаецца мне вельмі дарэчным і карысным, найперш калі мы гаворым пра літаратуру. Таму што ён указвае на тое, што не кожны тэкст, напісаны на рускай мове, аўтаматычна з’яўляецца часткай рускай літаратуры, а наадварот, існуе рускамоўная літаратура ў розных шматмоўных кантэкстах.

Напрыклад, казахскі паэт Ануар Дусейнбінаў, які піша на рускай і казахскай мовах і спалучае абедзве мовы ў сваёй паэзіі, таксама як паэтка Дынара Расулева, якая зводзіць у дыялогу свае родныя мовы — рускую і татарскую. Успомніце Іну Краснапёр, якая піша на рускай у Германіі і эксперыментуе з мовай, латвійскага паэта Сямёна Ханіна ці ўкраінскую паэтку Кацярыну Дзерышаву, якія таксама пішуць на рускай і якіх, вядома, нельга аднесці да рускай літаратуры як такой, а толькі да глабальнай, шырока разгалінаванай «русафоннай літаратуры», якая адначасова мае свае традыцыі і далейшае развіццё ў розных краінах і культурах.

У Беларусі, вядома, мы маем справу з асаблівай сітуацыяй — дамінаваннем ўплыву расійскай улады і ў моўным пытанні. У краіне, дзе афіцыйна існуюць дзве дзяржаўныя мовы, але дзе ўласная беларуская мова, тым не менш, душыцца на карысць рускай рэжымам, адданым Маскве, беларуская мова стала прадстаўніком свабоднага, упэўненага ў сабе слова. Ва ўмовах, калі ў Беларусі забароненыя ці ліквідаваныя амаль усе незалежныя выдавецтвы, якія выпускаюць беларускамоўную літаратуру, а дзяржаўная літаратурная індустрыя ўсё больш арыентуецца на Расію, нам часам цяжка не схіліцца да прадузятых меркаванняў і асуджэння таго ці іншага выкарыстання мовы. Але, тым не менш, відавочна, што не кожны беларускамоўны тэкст «добры» і не кожны рускамоўны «дрэнны» ў сэнсе ідэалагічнага сплаву. Літаратурная якасць тэкстаў значна важнейшая. Такія аўтары і паэты, як Дзмітрый Строцаў, Сабіна Брыло ці Таня Скарынкіна і іншыя, якія пішуць на рускай мове, з’яўляюцца важнымі рускамоўнымі галасамі незалежнай беларускамоўнай літаратуры. І нават такая пісьменніца, як Святлана Алексіевіч, якую многія расійскія інтэлектуалы па-ранейшаму ўспрымаюць як «нашу», настойвае на тым, каб яе ўспрымалі як беларускую, а не рускую пісьменніцу, нават калі яна працягвае пісаць па-руску.

Для таго, хто толькі пачынае знаёміцца з беларускай літаратурнай сцэнай, разрыў паміж дзяржаўным, больш арыентаваным на Расію літаратурным рынкам і незалежным, больш арыентаваным на Еўропу літаратурным жыццём спачатку не зусім зразумелы. Я была вельмі ўражаная, калі ўбачыла, якая багатая і жывая незалежная літаратурная сцэна існавала ў Беларусі да 2020 года — нягледзячы на ўсе нягоды, звязаныя з адсутнасцю фінансавання і дзяржаўнага рэгулявання.

Тым больш сумна, што з 2020 года ў краіне праз рэпрэсіі амаль нічога з гэтага не засталося. Таму тым больш уражвае, як людзі ў літаратурнай эміграцыі знаходзяць новыя сеткі і творчыя магчымасці для стварэння і распаўсюджвання беларускай літаратуры, як, напрыклад, шматлікія новыя выдавецкія праекты ў Польшчы, Літве, Англіі, Чэхіі і таксама ў нямецкамоўных краінах (напрыклад, Hochroth Minsk у Берліне або 33 Bücher für ein anderes Belarus у Цюрыху).

Што робіць у маіх вачах беларускую літаратуру менавіта беларускай? Шчыра кажучы, гэтае пытанне занадта шырокае, каб адказаць на яго без доўгіх тлумачэнняў. Таму толькі некалькі кароткіх заўваг: кожны, хто пачне цікавіцца беларускай культурай і літаратурай, хутка зразумее, што нам неабходна пазбавіцца ад стэрэатыпаў «белай плямы Еўропы» ці лжывай ідэалогіі «малодшага брата Расіі», якая, на жаль, усё яшчэ часам сустракаецца ў Германіі. Я ў захапленні ад багатай шматкультурнай гісторыі і культуры Беларусі, яе цеснага спляцення з суседнімі краінамі — Польшчай, Літвой, Украінай і Расіяй, — а таксама таго факта, што краіна стагоддзямі ўпарта адстойвала сваю незалежнасць ад імперскіх культур, такіх як расійская, не зусім адмаўляючы ўзаемасувязяў і паралеляў.

Так што без ведання беларускай мовы ты атрымаеш толькі вельмі аднабокае, вузкае ўяўленне пра краіну. Што мне падабаецца ў беларускай мове, дык гэта тое, як шмат у ёй гумару, лексікі прыродных легендаў і беларускай міфалогіі, а галоўнае, як моцна яна ўзбагачаная польскай, літоўскай, нават ідышскай і нямецкай лексікай. Толькі праз беларускую мову і літаратуру можна атрымаць уяўленне пра захапляльную шматкультурную і шматмоўную гісторыю і традыцыі беларускай культуры. Мушу прызнацца, што пакуль я не магу размаўляць па-беларуску. Але я разумею і чытаю на ёй (хоць і павольней, чым, напрыклад, на рускай). Спадзяюся, што наступным разам мы зможам размаўляць па-беларуску.

— Чым абумоўлены ваш інтарэс да беларускай культуры і літаратуры?

— Мая цікавасць да беларускай літаратуры расла паступова. Яна ўзнікла з майго звароту да пытання трансфармацыі літаратуры ў постсавецкі перыяд і пытання рэпрэзентацыі гісторыі і памяці пра вайну ў сучаснай усходнееўрапейскай літаратуры. Нядзіўна, што першымі творамі беларускіх аўтараў, якія я некалі прачытала, былі тэксты Васіля Быкава і Алеся Адамовіча. Прызнацца, спачатку я ўспрымала іх як савецка-расійскіх аўтараў, але потым, дзякуючы ім, зразумела, што вельмі мала ведаю пра Беларусь і беларускую культуру. Нават калі я вывучала славістыку ў Берліне, там не было семінараў па гісторыі беларускай літаратуры. Так я пачала бліжэй знаёміцца з захапляльнай гісторыяй, культурай і літаратурай Беларусі, старалася чытаць як мага больш беларускай літаратуры, спачатку ўсё тое, што было даступна ў нямецкім перакладзе, потым ужо ў арыгінале: я была зачараваная вершамі Вальжыны Морт і Алеся Разанава, даведвалася ўсё больш пра беларускую класіку, асабліва дзякуючы перакладам Норберта Рандава (які быў найважнейшым пасярэднікам і перакладчыкам беларускай літаратуры ў ГДР і пасля 1990 года ў ФРГ), тэкстам Артура Клінава, а таксама Валянціна Акудовічa, якія адкрылі для мяне зусім новыя перспектывы на беларускую культуру грамадства. І я б сказала, што ў нейкай ступені я ўжо была заражаная «беларускім вірусам».

Паколькі кола перакладчыкаў і навукоўцаў, якія займаюцца беларускай літаратурай, у Нямеччыне ўсё яшчэ даволі абмежаванае, я хутка набыла шырокія сувязі, атрымала мноства парад і заручылася падтрымкай, напрыклад, перакладчыка Томаса Вайлера ці літаратуразнаўцаў Гун-Брыт Колер і Яраславы Ананкі. Калі я ўпершыню некалькі гадоў таму выправілася ў Беларусь, адно за адным пацягнуліся і іншыя знаёмствы і кантакты: мне яшчэ пашчасціла пабываць на чытаннях і сустрэчах і ў кнігарні «Логвінаў», і ў галерэі «Ў», і нават у Каптарунах, у месцах, дзе, як вы ведаеце, можна было адразу пазнаёміцца са шматлікімі людзьмі, залучанымі ў літаратурнае і культурнае жыццё.

Альгерд Бахарэвіч, Юлія Цімафеева, Ірына Герасімовіч і Артур Клінаў былі для мяне адпачатку вялікай падтрымкай у працэсе паглыблення ў беларускую літаратуру і ў незалежную сцэну і найлепшымі суразмоўцамі па ўсіх тэмах, якія мяне цікавяць. Напрыклад, мяне цікавілі матывы як гарадской, так і вясковай літаратуры. Пра кнігу Андруся Горвата «Радзіва “Прудок”. Дзённік» я напісала свой першы навуковы артыкул пра беларускую літаратуру, што пасля нават ператварылася ў радыёперадачу. І справа яшчэ вось у чым: любы, хто займаецца беларускай літаратурай і культурай, амаль аўтаматычна робіцца пасярэднікам, бо веды пра Беларусь у апошнія дзесяцігоддзі былі і застаюцца вельмі абмежаванымі. Перакладчыкаў усё яшчэ занадта мала, і гэта звязана з тым, што беларускія даследаванні дрэнна прадстаўленыя і мала выкладаюцца ў нямецкамоўных універсітэтах.

— Ці адчуваеце вы рост цікавасці нямецкага грамадства (як на ўзроўні масавай супольнасці, так і навуковай) да беларускай культуры пасля 2020 года? А пасля пачатку вайны ва Украіне?

Уражальныя пратэсты супраць аўтарытарнага рэжыму, безумоўна, выклікалі беспрэцэдэнтную хвалю ўвагі да Беларусі. Мы таксама адчулі гэта па блогу ў Facebook «Галасы з Беларусі», для якога мы з невялікай групай перакладчыкаў і даследчыкаў увесь час (2020-2021 гг.) перакладалі паведамленні пра пратэсты, жорсткія атакі рэжыму, рэпрэсіі, а таксама пра паўсядзённае жыццё і культуру ў Беларусі і даносілі да нямецкамоўнай публікі індывідуальныя, асобныя галасы беларусаў і беларусак. Эксперты па Беларусі былі вельмі запатрабаваныя для трансляцыі інфармацыі пра падзеі шырокай нямецкай грамадскасці, а таксама студэнтам універсітэтаў. Усе, хто меў прафесійнае і эмацыйнае стаўленне да Беларусі, імкнуліся рабіць рэпартажы, прыцягваць увагу да падзей у краіне і перадаваць веды, хаця я ўсё яшчэ лічу сябе далёка не «экспертам па Беларусі». Сёння Беларусь, як і падаўленне пратэстаў у Іране, у значнай ступені знікла з поля зроку нямецкай і міжнароднай грамадскасці.

Расійская вайна ва Украіне і канчатковае ператварэнне Расіі ў аўтарытарны рэжым па зразумелых прычынах з 2022 года сталі дамінуючай тэмай, але нават Украіна, на жаль, страчвае ўвагу шырокай грамадскасці. На сённяшні дзень, прынамсі ў акадэмічным асяроддзі, расце цікавасць да Украіны, і колькасць ведаў пра Украіну пастаянна падвялічваецца; ёсць і прыкметы хаця б частковага зрушэння/пераасэнсавання акадэмічнай фіксацыі на Расіі: з’явілася значна больш курсаў па ўкраінскай гісторыі, культуры і мове. Гэта надзвычай важна для разумення/успрымання абароны Украіны ад Расіі-агрэсара як барацьбы за Еўропу. Сумна, што гэты паступовы зрух перспектывы адбыўся толькі пасля поўнамаштабнага ўварвання, і нам трэба прайсці яшчэ вельмі доўгі шлях для таго, каб сістэматычна рэалізаваць гэтую перамену ў нашай перспектыве (напрыклад, шляхам павелічэння колькасці ўкраінскіх навучальных праграм і дысцыплін). Што да беларускіх даследаванняў у нямецкамоўных краінах, то яны па-ранейшаму праводзяцца хутчэй асобнымі даследчыкамі (у галіне гісторыі, сацыялогіі, паліталогіі, культуралогіі і літаратуразнаўства), але практычна не маюць інстытуцыйнай базы. Інстытут славянскіх даследаванняў Універсітэта Ольдэнбурга — адзіны ў Нямеччыне, дзе сістэматычна выкладаюцца беларуская літаратура і мова. Таму мы можам і павінны атрымаць карысць з таго, што многія вучоныя і мастакі з Беларусі знаходзяцца тут у выгнанні, нават калі прычына іх выгнання разбуральная, і значна больш актыўна інтэграваць іх у навуковае і культурнае асяроддзе.

— Наколькі лёгка вам сачыць за літаратурным жыццём Беларусі? Ці ёсць нейкія выданні, суполкі, якія вы праглядаеце на рэгулярнай аснове?

— Большую частку свежай інфармацыі пра беларускае культурнае і літаратурнае жыццё я атрымліваю праз сацыяльныя сеткі і, вядома, праз асабістыя кантакты. Той факт, што незалежнае культурнае жыццё ў самой Беларусі практычна знішчанае, а многія людзі праз рэпрэсіі апынуліся ў выгнанні, прывёў да з’яўлення новых месцаў сустрэч і сетак у такіх гарадах, як Вільнюс, Варшава, Тбілісі, Прага, Берлін і іншых, і мне таксама давялося пераарыентавацца. Беларуская культура і літаратура знаходзяць новыя вокны ў свет ва ўсіх гэтых новых месцах, што, нягледзячы на трагізм сітуацыі, мае і станоўчыя бакі: беларуская культура становіцца (больш) заўважнай у многіх еўрапейскіх гарадах. У Берліне, дзе я жыву, а таксама ў іншых месцах (уключаючы Швейцарыю і Аўстрыю) цяпер існуе вялікая беларуская эмігранцкая суполка і, адпаведна, новыя месцы сустрэч і пляцоўкі для музыкаў, пісьменнікаў і мастакоў. У мяне мала спадзявання на тое, што палітычная сітуацыя ў Беларусі хутка зменіцца. У доўгатэрміновай перспектыве беларускай культуры, безумоўна, давядзецца наладжваць сувязі паміж тымі, хто знаходзіцца ў выгнанні, і тымі, хто застаўся. Мяне ўражвае, як далёка гэта ўжо прасунулася дзякуючы інтэрнэту і мэтанакіраваным людзям, напрыклад, у рамках літаратурных фестываляў, арганізаваных у розных еўрапейскіх гарадах.

Важнай інфармацыйнай пляцоўкай пра беларускае літаратурнае жыццё для мяне, вядома, з’яўляецца сайт Міжнароднай асацыяцыі беларускіх пісьменнікаў Bellit.info. Таксама я сачу за сацсеткамі, за рознымі Telegram-каналамі і старонкамі ў інтэрнэце, такія як Reform.by, Радыё Свабода Беларусь, за выдавецкімі сайтамі, Pradmova і іншыя — ведаючы, натуральна, што тых, хто ўвогуле яшчэ піша з Беларусі, у любы момант могуць прылічыць да спіса экстрэмісцкіх матэрыялаў. Дарэчы, у Нямеччыне вельмі важнай крыніцай інфармацыі пра Беларусь, у тым ліку ў нямецкіх перакладах, з’яўляецца платформа Dekoder. Тут публікуюцца старанна падабраныя пераклады палітычных артыкулаў пра бягучыя падзеі, тэксты на гістарычныя тэмы, а таксама літаратурныя тэксты і эсэ.

— Які вобраз беларускай культуры ў вас склаўся? Ці бачыце вы нейкія спецыфічна беларускія тэмы, вобразы?

— О, гэта вельмі шырокае пытанне, на якое мне цяжка адказаць. Верагодна, для яго патрэбны асобны тэкст. З майго суб’ектыўнага пункту гледжання, я магу толькі пазначыць ключавыя моманты па тэмах, з якімі я неаднаразова сутыкаюся пры чытанні беларускай літаратуры і якія робяць яе асабліва цікавай: вечнае пытанне беларускай ідэнтычнасці і вымярэння яе «бачнасці» ці «нябачнасці»; паўсядзённае жыццё і культура ў розных лакальных суседствах (ключавы момант: тутэйшыя); беларуская вёска і асаблівая сувязь з прыродай і архаічнымі міфамі і рытуаламі; змены ў гарадскім жыцці са сваімі гістарычнымі пластамі; жыццё і выжыванне пры розных імперскіх кіраўніках і акупацыях; пэўны, уласны дух супраціву і свавольства…

— Як, на вашу думку, сучасная нямецкая культура ўспрымаецца беларускай культурай? Ці мы застаёмся ўсё ў тых жа штампах ХХ стагоддзя, звязаных з Вялікай Айчыннай вайной: Германія — агрэсар, Беларусь — рэспубліка-партызанка?

— Наколькі я магу меркаваць, паміж беларускай і нямецкай культурай, безумоўна, ідзе актыўны абмен, хаця я падазраю, што нямецкая культура ўспрымаецца беларускай крыху болей, чым наадварот. Пэўная сумная іронія лёсу ў тым, што ў выніку таго, што многія дзеячы культуры ўцяклі ў выгнанне ад аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі, беларуская культура стала значна больш бачнай у еўрапейскіх гарадах, чым раней, тое ж самае можна сказаць і пра акадэмічнае жыццё. Яшчэ лепш было б, калі б мы прыйшлі да таго, што беларусаў не проста зноў і зноў запрашаюць паразмаўляць пра палітыку і Лукашэнку, а каб іх запрашалі ў якасці раўнапраўных суразмоўцаў разважаць на тэмы, якія хвалююць іх як мастакоў, пісьменнікаў, людзей індывідуальна. У любым выпадку, праблема ў тым, што занадта мала перакладаў фінансуецца ў абодвух напрамках, і цяперашняя напружаная палітычная сітуацыя пагаршае гэтае становішча. Інстытуты і дзеячы дэмакратычных нямецкамоўных краін павінны зрабіць усё магчымае для ўмацавання абмену. Што да штампаў і стэрэатыпаў узаемнага ўспрымання, то я б сказала, што захаванне традыцыйных стэрэатыпаў і іх разбурэнне ці трансфармацыя часткова супадаюць. Напрыклад, у Германіі грамадства дагэтуль занадта мала ведае пра страшныя злачынствы, учыненыя немцамі ва Усходняй Еўропе, асабліва ў Беларусі і ва Украіне. Веды пра «спаленыя вёскі» і «халакост праз расстрэл» часта губляюцца ў агульным аповедзе пра Усходні фронт, Чырвоную Армію як рускую армію і пад. Таму па-ранейшаму вельмі важна праводзіць асветніцкую і мемарыяльную працу, каб зразумець маштабы злачынстваў, учыненых нашымі продкамі. Гэта адна з прычын, па якой я, напрыклад, працую над тэкстамі Алеся Адамовіча і спрабую пазнаёміць нямецкіх чытачоў з той вялізнай роляй, якую яго творчасць адыграла ў памяці пра Хатынь і гэтак далей. Сёлета кніга Алеся Адамовіча, Янкі Брыля і Уладзіміра Калесніка «Я з вогненнай вёскі…» нарэшце выйдзе па-нямецку (у перакладзе Томаса Вайлера), што, на мой погляд, з’яўляецца запозненай, але вельмі важнай падзеяй для нямецкай культуры памяці.

Што да вобраза Беларусі як партызанскай рэспублікі: вядома, гэта міф, стэрэатып, які многія беларусы самі часта/рэгулярна/пастаянна ўзнаўляюць. Але ж цікава (над чым, дарэчы, я сама працую ў рамках бягучага даследчага праекта) прасачыць змены, перакадзіроўку партызанскага міфа, убачыць, як ён перахопліваецца папулярнай культурай і засвойваецца/адаптуецца пратэстным рухам з уласнымі мэтамі і тым самым зноў і зноў выхопліваецца з-пад дзяржаўна-ідэалагічнага кантролю і гістарычнай індактрынацыі.

Яшчэ некалькі гадоў таму я б сказала, што партызанства як матыў самаатрыбуцыі беларусаў састарэла, але з 2020 года, пасля пратэстаў, жорсткіх рэпрэсій і вайны ва Украіне, яно, на жаль, зноў стала актуальным як спосаб выжывання. У той жа час я думаю, што цалкам неабходна не проста ўзнаўляць вобраз Беларусі як дыктатуры, прыгнечанага грамадства, якое вечна пакутуе ад рэжыму акупацыі, а зацікавіць нямецкае грамадства яскравай разнастайнасцю беларускай культуры як часткі шчыльна звязанай еўрапейскай гісторыі і культуры.

На фестывалі PRADMOVA вы можаце наведаць дзве імпрэзы з Нінай Вэлер:

19 кастрычніка, субота, 14.30-15.30 – “Ахвяры і сведкі?” Сучасная беларуская літаратура ў нямецкіх перакладах: старыя стэрэатыпы і новыя выклікі. Размова з Альгердам Бахарэвічам, Цінай Вюншман і Нінай Вэлер. Мадэратарка — Юля Цімафеева.

20 кастрычніка, нядзеля, 17.30-18.30 – “Сабакі Эўропы”. Нямецкая версія. Размова аўтара Альгерда Бахарэвіча з перакладчыцай, славісткай Нінай Вэлер.